SATRANCIN ESASLARI

1- BAZI BASİT MATLAR

Örnek 1- Şaha karşı şah ve kale ile oyun sonu. Kural şudur: Rakip şahı
tahtanın herhangi bir tarafındaki son sıraya kadar kovalamak.
Bu durumda beyazın ilk hamlesi olan Ka7 hamlesi rakip şahı
sekizinci yatık sırayı hapsetmekle kalenin kuvvetini gösterir. Matı
çabucak yapabilmek için şöyle devam edilir;

1. Ka7 Şg8 2. Şg2.

Mat yapabilecek durumu elde etmek için şah ve kalenin ortak
hareketi gerekir. Yeni başlayanların takip edecekleri genel ilke
şudur: Kendi şahımızı mümkün olduğu kadar rakip şah ile aynı yatık sırada
ya da bu örnekte olduğu gibi aynı dik sütunda tutmak.

Bu suretle şah altıncı yatık sıraya getirilince şahı artık rakip şah ile
aynı dik sütunda değil, fakat rakip şahın bulunduğu dik sütunun yanındaki
merkeze doğru olan dik sütunda tutmalıdır.

2. ...Şf8 3. Şf3. Şe8 4. Şe4 Şd8 5. Şd5 Şc8 6. Şd6.

Burada Şc6 oynamak iyi değildir, çünkü siyah şah tekrar d8 karesine döner
ve mat yapmak daha uzun sürer. Fakat eğer şimdi şah d8 karesine giderse o
zaman kale a8 den şah diyerek mat eder.

6. ... Şb8 7. Kc7 Şa8 8. Şc6 Şb8 9. Şb6 Şa8 10. Kc8. mat.

Başlangıçtaki durumdan mata kadar on hamle yapılmıştır: Beşinci hamlede
siyah Şe8 oynasa idi genel kurala uygun olarak beyaz o zaman şöyle devam
ederdi; 6. Şd6 Şf8 (amaç siyah şahı beyaz şahın önüne gelmeğe mecbur
ettikten sonra Ka8 oynayarak matı yapmaktır) 7. Şe6 Şg8 8. Şf6 Şh8 9. Şg6
Şg8 10. Ka8 mat.

Örnek 2. -bu durumda siyah şah tahtanın ortasında
olduğundan takip edilecek en iyi yol beyaz şahı ileri sürmektir:

1. Şe2 Şd5 2. Şe3. Kale daha oyuna girmediğinden şahı tahtanın
merkezine doğru, fakat rakip şahın önüne değil yan tarafına doğru
sürmelidir, çünkü şimdi siyah şah e5 karesine giderse kale tarafından
Kh5 + hamlesi ile geri atılır. Eğer bunun yerine 2. ...Şc4 o zaman
yine 3. Kh5 oynanır ve eğer şimdi 3. ...Şb4 4. Şd3, yine eğer 3.
...Şc3 4. Kh4, bu suretle siyah şah mümkün olduğu kadar dar bir
sahaya sıkıştırılmış olur. Şimdi oyun şöyle devam edebilir: 4. ...Şc2 5.
Kc4+ Şb3 6. Şd3 Şb2 7. Kb4+ Şa3 8. Şc3 Şa2 burada beyaz şahın hem
kaleyi korumak hem de rakip şahın hareket sahasını daraltmak için
nasıl oynadığına dikkat edilmelidir.

Şimdi artık beyaz üç hamlede mat eder: 9. Ka4+Şb1 10. Kale a dik
sütunu üzerinde herhangi bir yere giderek siyah şahı beyaz şahın önüne
gelmeye zorlar, 10. ...Şc1 11. Ka1 mat.

Matı yapmak için on bir hamle yeterli olmuştur. Ve zannıma göre
herhangi bir durumda yirmi hamleden önce mat yapılabilir. Monoton
bile olsa yeni başlayanların aletleri doğru oynamayı öğrenmeleri için
böyle şeylerde pratik yapmaları faydalıdır.

Örnek 3. - Şimdi şaha karşı şah ile iki fil oyun sonunu görelim:
Siyah şah köşede olduğundan beyaz 1. Fd3 Şg7 2. Fg5 Şf7 3. Ff5,
oynayarak siyah şahı dar bir sahaya sıkıştırabilir. Eğer başlangıçta
siyah şah tantanın ortasında veya son yatık sıradan uzakta ise beyaz
şah yaklaştırılmalıdır. Ve sonra da fillerin yardımı ile beyaz şahın
hareket sahasını mümkün olduğu kadar daraltmalıdır.

Şimdi şöyle devam edebiliriz: 3. ...Şg7 4. Şf2 bu finalde mat
yapabilmek için hasım şahı tahtanın yalnız kenarına değil aynı zamanda
köşeye de sıkıştırmak gerekir. Beyaz şah altıncı yatık sıraya ve aynı
zamanda son iki dik sütundan birine getirilmelidir. Örneğimizde
bu haneler h6, g6, f7 ve f8 haneleridir. h6 ve g6 en yakınları
olduğundan beyaz şah bunlardan birine gidebilir.

4. ...Şf7 5. Şg3 Şg7 6. Şh4 Şf7 7. Şh5 Şg7 8. Fg6 Şg8 9. Şh6 Şf8. Şimdi
beyazlar fillerin birisini oynayıp hamleyi siyah şaha geçirecek
onu geri gitmeye zorlamalıdır; 10. Fh5 Şg8 11. Fe7 Şh8. Burada
yapılacak şey beyaz fili siyah şaha, sonraki hamlede g8 karesine
geldiği zaman şah diyebilecek bir duruma sokmaktır: 12. Fg4 Şg8
13. Fe6+Şh8 14. Ff6 mat.

Bu mat on dört hamlede yapılmıştır ve herhangi bir durumda otuz
hamleden önce yapılabilir. Bu türlü bütün oyun sonlarında pat
olmamasına dikkat etmek gerekir. Yine bu son finalde rakip şahın
tahtanın kenarına kovalanmasının yeterli olmayıp mat yapabilmek için
köşeye sıkıştırılması gerektiğini hatırlatırız. Tabii hangi köşe olursa
olsun sonuç aynıdır.

Örnek 4. - Şimdi şaha karşı şah ve vezir oyun sorununu inceleyelim:
Vezir, kale ve filin kuvvetini haiz olduğundan bu mat en kolayı
olup on hamleden evvel yapılabilir. Aşağıdaki örneği alalım:
Önce veziri oynayarak siyah şahın hareket kabiliyetini mümkün olduğu
kadar azaltalım; 1. Vc6 Şd4 2. Şd2. Bu suretle şahın gidecek yalnız
bir karesi kalmış olur. 2. ...Şe5 3. Şe3 Şf5 4. Vd6 Şg5 (eğer siyah Şg4
oynarsa Vg6+) 5. Ve6 Şh4 (5. ...Şh5 6. Şf4 ve bir sonraki hamlede
mat) 6. Vg6 Şh3 7. Şf3 şah oynar 8. Vezir mat eder.

Bu oyun sonunda da kale oyun sonunda olduğu gibi siyah şah
tahtanın kenarına kovalanmalıdır. Fakat vezir kaleden çok daha
kuvvetli olduğundan izlenen yol daha kolay ve kısadır.
Bu gördüğümüz üç basit oyun sonunda kural aynıdır. Fakat her birinde
şahın yardımına ihtiyaç vardır. Şahın yardımı olmaksızın mat yapabilmek için
en az iki kale gerekir.