San Sebastian 1911
A. K. Rubinstein-J. R. Capablanca
1. d4 d5 2. Af3 c5 3. c4 e6 4. cxd5 exd5 5. Ac3 Ac6 6.
g3 Fe6.
Bu devam yolunda normal hamle Af6 dır. Beyazın oynadığı
devam yolu ilk defa Schlechter tarafından oyuna sokulmuş ve
sonra da Rubinstein bunun üzerinde çalışmıştır. Burada güdülen
fikir, izole olan siyah d5 piyonuna karşı beyaz aletleri yavaş
yavaş yöneltmektir. Buradaki hamleyi yapmakla iyi bilinen bir
oyun tarzından uzaklaşmak istedim. Bu bir gelişme hamlesi olup
fillerden önce atların çıkması meselesi hariç, genel iikelere
aykırı değildir.
7. Fg2 Fe7 8. 0-0 Kc8.
Bu devam yolunun norınal gidişini değiştirmek için oynadığım
bu hamle iyi sonuç vermedi. Siyahın şah atı henüz oyuna
girmediğinden, teorik olarak da bu hamlenin yanlış olması gerekir.
Ag5 hamlesinden sonra e6 filinin değişilmesi ile başlayan taarruzu
henüz öğrenmemiştim. Bundan dolayı Fg5 veya Ag5 hamlelerine engel
olmak için Ah6 veya h6 oynamak gerekir.
9. dxc5 Fxc5 10. Ag5 Af6 11. Axe6 fxe6 12. Fh3 Ve7 13.
Fg5 0-0.
Bu bir hatadır. Kaleyi filin bulunduğu diyagonalden çekmek ve
d5 piyonunu desteklemek için Kd8 oynamak gerekti. Beyaz şimdiye
kadar siyahın yaptığı zayıf gelişme hamlelerinden faydalanmamıştır.
Fakat şimdi yapılan hamleye beyazlar çok ince bir kombinezonla
karşılık veriyor. Ben bu kombinezonu görmüş fakat karşı
koyabileceğimi zannetmiştim.
14. Fxf6 Vxf6.
Bana normal bir oyun sağlayabilecek gibi görünen gxf6
hamlesi aklımdan geçti, fakat beyazın kombinezonunu yanlış
zannettiğimden bu hamleyi yaptım.
15. Axd5! Vh6.
16. Şg2!
İşte bu hamle aklıma gelmemişti. Rubinstein'in Fg2 oynayacağını
zannetmiş ve buna karşı da aşağıdaki güzel kombinezonla oyunu
kazanmayı tasarlamıştım: 16. Fg2 Ae5! 17.
Af4 (Eğer Kçc1 Vxc1!!; Vxc1 Fxf2 ve kazanır.) Ag4 18. h3 Axf2
19. Kxf2+ 20. Şxf2 g5 ve siyahların kazanması gerekir.
Kritiklerin bu kombinezonu görmemiş olmaları tuhaftır. Onlar
sadece benim, beyazın 17. Vc1 hamlesini görmediğimi zannetmişlerdi.
16. ...Kcd8.
Beyazın son hamlesinden sonra, benim için sonuca katlanmaktan
başka çare kalmamıştır.
17. Vc1! exd5 18. Vxc5 Vd2 19. Vb5 Ad4 20. Vd3 Vxd3
21. exd3 Kfe8 22. Kac1.
Bu hamle siyaha şans vermektedir. Beyazın Kfe1 oynaması
gerekirdi. Bundan sonra 22. ...Ac2 23. Kxe8+ Kxe8 24.
Kc1 Ke2 25. Şf1 Ad4 (eğer 25. ...Kd2 26. Fe6+ Şf8 27. Fxd5
ve kazanır) 26. Kc8+ Şf7 27. Kc7 + Ke7 28. Kc5 ve kazanır.
22. ...Kd6 23. Kfe1 Kxe1 24. Kb6 25. Ke5 Kxb2 26. Kxd5
Ac6 27. Fe6+ Şf8 28. Kf5+ Şe8 29. Ft7+ Şd7 30. Fc4.
30. ...a6.
Fena bir hamle olup siyahın ufak beraberlik şansını da
ortadan kaldırıyor, çünkü görüleceği üzere bu hamle bir tempo
kaybı demektir. Doğru hamle Şd6 idi. Eğer Kb5 Kxb5; Fxb5
Ad4 ve b5 hamlelerinden sonra beyazın beraberliği sağlaması
güçleşir. Çünkü siyah atın durumu hakimdir. Ve vezir kanadında
bir fazla piyonu da vardır. Beyaz şah ise tahtanın kenarındadır.
31. Kf7+ Şd6 32. Kxg7 b5 33. Fg8 a5 34. Kxh7 a4 35.
h4 b4 36. Kh6+ Şc5 37. Kh5+ Şb6 38. Fd5.
Son üç hamlesi ile beyaz, siyahlara tekrar beraberlik şansı
veriyor. Son hamleden önce Fc4 hamlesi ile kolaylıkla kazanırdı.
Yapılan hamle bir hatadır, fakat beyazın talihine siyah
bundan istifade edemiyor.
38. ...b3.
Kxa2 hamlesi, beyaz için kazancı hemen hemen imkansız
kılardı. O zaman beyazın en iyi devam yolu şu idi:
39. Fc4 Kc2 40. Kb5+ Şc7 41. Fd5 a3 42. h5 a2 43. Fxa2
Kxa2 ve bundan sonra bir kazanç yolu varsa, bunu bulmak
çok zordur, çünkü 44. h6 ka6 hamlesi her halde beraberliği
sağlar.
39. axb3 a3 40. Fxc6 Kxb3.
Eğer 40. ...a2 41. Kb5+ Şa6 42. Kb8.
41. Fd5 a2 42. Kh6 + terk.
Oyun sonunu iki usta da iyi oynamışlardır. Oyunun en
güzel noktası Rubinstein'in 14. Fxf6 hamlesi ile başlayan zarif
kombinezonudur.
11 Haziran 2010 Cuma
OYUN 1- KABUL EDİLMEYEN VEZİR GAMBİTİ
1909 Maçı
F J. Marshall-J. R. Capablanca
1. d4 d5 2. c4 e6 3. Ac3 Af6 4. Fg5 Fe7 5. e3 Ae4.
Bu devam yolunu maç sırasında önce iki defa daha oynamış ve
iyi sonuçlar elde etmiştim. Bu oyunu kaybetmeme rağmen bunu,
taktiklerimi değiştirdiğim son oyuna kadar oynadım. Bunun sebebi
bu açılıştaki çeşitli devam yollarını bilme ihtiyacım ve 1907
yılında Dr. E. Lasker'in aynı açılışla Marshall'a karşı başarılı
sonuçlar almış olması idi. Dr. Lasker bu kadar sık oynadığı için
bu savunmanın iyi olması gerektiğini düşündüm.
Burada güdülen fikir birkaç alet değişerek oyun sonunda başarı
vadeden bir durum elde etmektir. Genel ilkeler bakımından ise bu
hamle yanlıştır, çünkü aynı at iki alet değişilmesine rağmen oyunun
başında üç defa oynanmaktadır. Vezir gambitini birçok devam
yollarında olduğu gibi bunda da esas zorluk siyah vezir filinin
yavaş gelişmesidir. Bu devam yolunda emniyetle oynayıp oynamayacağı
henüz cevap verilmemiş bir sorun olup bu kitabın konusu dışındadır.
Şunu da eklemeliyim ki bugün başka bir gelişme yolunu tercih
etmekteyim, fakat ileride belki tekrar bu devam yoluna dönebilirim.
6. Fxe7 Vxe7 7. Fd3.
Birazdan göreceğimiz nedenden dolayı cxd5 hamlesi daha iyi idi.
7. ...Axc3 8. bxc3 Ad7.
Şimdi dxc4 daha iyi idi. Çünkü 8. ...dxc4 9. Fxc4 b6 ve
sonra Fb7 hamleleri ile siyahlar kuvvetli bir durum elde
ederdi.
(Bu devam yolu için maçın 11. oyununa bakınız.)
9. Af3 0-0
Artık 9. ...dxc4 10. Fxc4 b6 hamleleri iyi değildir Fb5
hamlesi, Ae5 yüzünden Fb7 hamlesine engel olur.
10. cxd5 exd5 11. Vb3 Af6 12. a4 c5.
Vezir kanadında piyon üstünlüğü sağlamak amacı ile oynanmıştır.
Fakat siyahın yezir kanadındaki piyon durumunu bozduğundan bu
hamlenin iyi olduğu şüphelidir. Daha emin bir oyun c6 oynamak idi.
13. Va3 b6.
Bu hamle karşılığında hiç bir şey temin etmeksizin siyahları
a5 hamlesi ile başlayan daha şiddetli bir hücum karşısında
bırakıyor. Eğer aynı oyunu bugün oynasa idim, Ke8 oynardım.
Bunu 14. Vxc5 Vxc5 hamlesi takip edecekti ve zamanına göre
siyahlar piyonu geri alabilirdi. Eğer bunun yerine
beyaz, 14. dxc5 oynarsa Fg4 hamlesi siyaha, çok iyi bir oyun
temin eder.
14. a5 Fb7 15. 0-0 Vc7 16. Kfb1 Ad7.
Siyahın durumu kötü olup belki de nasıl olsa oyunu kaybedecekti.
Fakat bu hamle durumu büsbütün kötüleştirmiştir. Beyazın Ff5
hamlesini gerçekten görmedim. Bu tehdidin mevcut olduğu hiç
aklıma gelmedi. Siyahın en iyi hamlesi 16. ...Kfb8 idi. Eğer
bu hamle de kaybederse diğer herhangi bir hamle nasıl olsa kaybederdi.
17. Ff5 Kfc8.
Çok fena. Af6 hamlesi biricik ümit idi.
18. Fxd7 Vxd7 19. a6 Fc6 20. dxc5 bxc5 21. Vxc5 Kab8.
Oyun kaybedilmiştir. Bundan dolayı her hamlenin değeri
aynıdır.
22. Kxb8 Kxb8 23. Ae5 Vf5 24. f4 Kb6 25. Vxb6! terk.
25. Axc6 Kb1+ hamlesi oyunu berabere yapardı. Beyazın
yaptığı hamle güzel olup, oyunu derhal bitiriyor. Marshall'ın
güzel bir oyunu.
F J. Marshall-J. R. Capablanca
1. d4 d5 2. c4 e6 3. Ac3 Af6 4. Fg5 Fe7 5. e3 Ae4.
Bu devam yolunu maç sırasında önce iki defa daha oynamış ve
iyi sonuçlar elde etmiştim. Bu oyunu kaybetmeme rağmen bunu,
taktiklerimi değiştirdiğim son oyuna kadar oynadım. Bunun sebebi
bu açılıştaki çeşitli devam yollarını bilme ihtiyacım ve 1907
yılında Dr. E. Lasker'in aynı açılışla Marshall'a karşı başarılı
sonuçlar almış olması idi. Dr. Lasker bu kadar sık oynadığı için
bu savunmanın iyi olması gerektiğini düşündüm.
Burada güdülen fikir birkaç alet değişerek oyun sonunda başarı
vadeden bir durum elde etmektir. Genel ilkeler bakımından ise bu
hamle yanlıştır, çünkü aynı at iki alet değişilmesine rağmen oyunun
başında üç defa oynanmaktadır. Vezir gambitini birçok devam
yollarında olduğu gibi bunda da esas zorluk siyah vezir filinin
yavaş gelişmesidir. Bu devam yolunda emniyetle oynayıp oynamayacağı
henüz cevap verilmemiş bir sorun olup bu kitabın konusu dışındadır.
Şunu da eklemeliyim ki bugün başka bir gelişme yolunu tercih
etmekteyim, fakat ileride belki tekrar bu devam yoluna dönebilirim.
6. Fxe7 Vxe7 7. Fd3.
Birazdan göreceğimiz nedenden dolayı cxd5 hamlesi daha iyi idi.
7. ...Axc3 8. bxc3 Ad7.
Şimdi dxc4 daha iyi idi. Çünkü 8. ...dxc4 9. Fxc4 b6 ve
sonra Fb7 hamleleri ile siyahlar kuvvetli bir durum elde
ederdi.
(Bu devam yolu için maçın 11. oyununa bakınız.)
9. Af3 0-0
Artık 9. ...dxc4 10. Fxc4 b6 hamleleri iyi değildir Fb5
hamlesi, Ae5 yüzünden Fb7 hamlesine engel olur.
10. cxd5 exd5 11. Vb3 Af6 12. a4 c5.
Vezir kanadında piyon üstünlüğü sağlamak amacı ile oynanmıştır.
Fakat siyahın yezir kanadındaki piyon durumunu bozduğundan bu
hamlenin iyi olduğu şüphelidir. Daha emin bir oyun c6 oynamak idi.
13. Va3 b6.
Bu hamle karşılığında hiç bir şey temin etmeksizin siyahları
a5 hamlesi ile başlayan daha şiddetli bir hücum karşısında
bırakıyor. Eğer aynı oyunu bugün oynasa idim, Ke8 oynardım.
Bunu 14. Vxc5 Vxc5 hamlesi takip edecekti ve zamanına göre
siyahlar piyonu geri alabilirdi. Eğer bunun yerine
beyaz, 14. dxc5 oynarsa Fg4 hamlesi siyaha, çok iyi bir oyun
temin eder.
14. a5 Fb7 15. 0-0 Vc7 16. Kfb1 Ad7.
Siyahın durumu kötü olup belki de nasıl olsa oyunu kaybedecekti.
Fakat bu hamle durumu büsbütün kötüleştirmiştir. Beyazın Ff5
hamlesini gerçekten görmedim. Bu tehdidin mevcut olduğu hiç
aklıma gelmedi. Siyahın en iyi hamlesi 16. ...Kfb8 idi. Eğer
bu hamle de kaybederse diğer herhangi bir hamle nasıl olsa kaybederdi.
17. Ff5 Kfc8.
Çok fena. Af6 hamlesi biricik ümit idi.
18. Fxd7 Vxd7 19. a6 Fc6 20. dxc5 bxc5 21. Vxc5 Kab8.
Oyun kaybedilmiştir. Bundan dolayı her hamlenin değeri
aynıdır.
22. Kxb8 Kxb8 23. Ae5 Vf5 24. f4 Kb6 25. Vxb6! terk.
25. Axc6 Kb1+ hamlesi oyunu berabere yapardı. Beyazın
yaptığı hamle güzel olup, oyunu derhal bitiriyor. Marshall'ın
güzel bir oyunu.
ZAYIF KARELERİN ETKİLERİ
Zayıf kareler ismini verdiğimiz karelerin etkileri Blanco'ya
karşı olan oyunumda (Örnek 52) gösterilmişti. Orada e5 karesine
yerleştirilen aletlerin yaptığı etkiyi görmüştük.
Örnek 67. -Bu noktayı daha fazla açıklamak için şimdi 1913
Havana uluslararası ustalar turnuvasında oynanan bir
oyunu vereceğim (Kabul edilmeyen vezir gambiti) Beyaz: D.
Janowski. Siyah: A. Kupchik.
1. d4 d5 2. c4 e6 3. Ac3 Af6 4. Fg5 Fe7 5. e3 Abd7 6.
Fd3 dxc4 7. Fxc4 Ab6.
d5 karesine bir at yerleştirilmek fikri ile oynanmıştır.
Fakat buraya diğer at yerleştirileceğinden bu manevra mantıki
görünmüyor. b6 karesindeki at c8 filinin gelişmesine engel
olmaktan başka bir işe yaramamaktadır. Önce 0-0, sonra da c5
oynamak daha iyi idi. Bu devam yolunda beyazlarla nasıl
oynamak gerektiğine dair güzel bir örnek görmek için 1914 St
Petersburg Turnuvası'nda oynanan Janowski -Rubinstein oyununa
bakınız.
8. Fd3.
Belki burada Fb 3 oynamak daha iyi idi, çünkü 8. ...Afd5
9. Fxe7 Vxe7 hamlelerinden sonra hemen e4 oynamak mümkün olurdu.
8. ...Afd5 9. Fxe7 Vxe7 10. Af3.
Eğer şimdi beyaz fil daha önce söylendiği gibi b3 karesinde
bulunsa idi hemen e4 oynamak mümkün olurdu. Bu hamle şimdi
yapılamaz, çünkü siyah Af4 oynayarak hem g2 piyonunu ve hem de
beyaz fili tehdit eder. Bu açılışta çok önemli bir sebep olmadan
beyaz şah filinin değiştirilmemesi gerektiğinden e4 hamlesi yapılmaz.
10. ...0-0 11. 0-0 Fd7 12. Kc1.
Beyazın gelişmesi mükemmel olup şimdi Axd5 AxD5; e4
ve Kxc7 hamleleri ile piyon kazanmak tehdidini yapıyor
12. ...c6.
Siyahın piyonu korumak için bu hamleyi yapmaya mecbur olması
açılışının fenalığını göstermek için yeterlidir. Önce Fd7
oynamış ve sonra da kendi filinin hareket sahasını tıkamıştır.
Bu filin etkisi şimdilik bir piyondan fazla değildir ve nasıl
olup da taarruza geçebileceğini görmek güçtür. Bundan başka
kolayca görülüyor ki beyaz biraz sonra atlarını e5
ve c5 karelerine yerleştirecektir.
Siyah, bu atları kovmayı başarsa bile oyununu tehlikeli
surette zayıflatmadan bunu yapamaz. Bütün bu sebeplerden
dolayı siyah savunma durumuna geçmezden önce Axc3 oynayarak
hiç olmazsa bu atların birisinden kurtulmalı idi. Tahta
üzerindeki aletlerin sayısı azaldıkça bu gibi kötü durumlardan
kurtulmak ihtimali artar.
13. Ae4 f5.
Bu hamleyi yapmak intihar etmek gibi bir şeydir. Çünkü
zayıflayan e5 karesine yerleşen bir atı ortadan kovmak imkansız
bir hal alacaktır. Eğer siyah böyle bir hamle yapmak
istiyorsa beyaz atın c5 karesine gitmesine engel olmak için bunu
hiç olmazsa daha önce yapmalı idi.
14. Ac5 Fe8 15. Ae5.
Beyaz atların, bilhassa e5 atının durumu idealdir ve ilk
bakışta duruma hakim oldukları görülüyor. Şimdi beyaz için
yapılacak şey bu durumdan azami derecede faydalanmaktır
ki bunu da birazdan göreceğiz.
15. ...Kb8.
Bunu Ad7 hamlesi takip etmedikçe bu hamlenin bir anlamı
yoktur. Bu da yapılmadığına göre siyah sonradan yaptığı
gibi Kc8 oynamalı idi.
16. Ke1 Kf6 17. Vf3 Kh6 18. Vg3 Kc8.
Beyazlar Af7 veya Ag4 ile kalite kazanmak tehdidini yapmışlardı.
19. f3 Kc7 20. a3 Şh8 21. h3.
Belki de bu kadar ihtiyata lüzum yoktur. Fakat beyaz taarruzunu
hazırlamak için yeter derecede zamanı olduğunu düşünerek
başlamadan önce her tarafı emniyete almak istiyor.
21. ...g5 22. e4 f4 23. Vf2 Ae3.
Bunun yerine Af6 oynayarak sonra da Ad7 ile beyaz atlardan
kurtulmak daha iyi idi.
24. Kxe3.
Kaleyi at ve piyona feda eden beyaz çok kuvvetli bir durum
elde ediyor.
24. ...fxe3 25. Vxe3 Ac8.
Ad7 oynayarak beyaz atlardan birisini değişmek daha iyi
idi. Fakat buna karşı da beyazın iyi devam yolları mevcuttur
ki bunlardan biri de şudur: Acxd7 Fxd7; Vxg5 Vxg5; Af7+
Şg7; Axg5 ve kaliteye karşılık iki piyon ve üstün bir durumla
beyaz kolayca kazanır.
26. Ag4 Kg6 27. e5 Kg7 28. Fc4 Ff7.
Bütün bu hamleler zorunludur. Kolayca görüleceği gibi
siyahın durumu büsbütün sıkışmaktadır. Beyazın 24'üncü
hamleden sonraki manevraları dikkate değer.
29. Af6 Ab6.
Bu at oyunda hiç bir şey yapmamıştır.
30. Ace4 h6 31. h4 Ad5 32. Vd2 Kg6 33. hxg5 Vf8.
Eğer hxg5 Şf2 ve siyahın durumu ümitsizdir.
34. f4 Ae7 35. g4 hxg5 36. fxg5 terk.
Yapılacak bir şey kalmamıştır. Eğer Fg8, Vh2+ Şg7; Fxe6.
Okuyucu şuna dikkat etmelidir ki diğer üstünlükler arasında
beyazlar siyah kareleri ve bilhassa e5 ve c5 karelerini
bütün oyun devamınca kontrol etmişlerdir.
Bundan sonra kazanılmış ve kaybedilmiş oyunlarımdan
oluşan bir kolleksiyon vereceğim. Bunlar geçen sayfalarda
anlatılmış olan genel ilkelerin uygulamasını gösterecektir.
karşı olan oyunumda (Örnek 52) gösterilmişti. Orada e5 karesine
yerleştirilen aletlerin yaptığı etkiyi görmüştük.
Örnek 67. -Bu noktayı daha fazla açıklamak için şimdi 1913
Havana uluslararası ustalar turnuvasında oynanan bir
oyunu vereceğim (Kabul edilmeyen vezir gambiti) Beyaz: D.
Janowski. Siyah: A. Kupchik.
1. d4 d5 2. c4 e6 3. Ac3 Af6 4. Fg5 Fe7 5. e3 Abd7 6.
Fd3 dxc4 7. Fxc4 Ab6.
d5 karesine bir at yerleştirilmek fikri ile oynanmıştır.
Fakat buraya diğer at yerleştirileceğinden bu manevra mantıki
görünmüyor. b6 karesindeki at c8 filinin gelişmesine engel
olmaktan başka bir işe yaramamaktadır. Önce 0-0, sonra da c5
oynamak daha iyi idi. Bu devam yolunda beyazlarla nasıl
oynamak gerektiğine dair güzel bir örnek görmek için 1914 St
Petersburg Turnuvası'nda oynanan Janowski -Rubinstein oyununa
bakınız.
8. Fd3.
Belki burada Fb 3 oynamak daha iyi idi, çünkü 8. ...Afd5
9. Fxe7 Vxe7 hamlelerinden sonra hemen e4 oynamak mümkün olurdu.
8. ...Afd5 9. Fxe7 Vxe7 10. Af3.
Eğer şimdi beyaz fil daha önce söylendiği gibi b3 karesinde
bulunsa idi hemen e4 oynamak mümkün olurdu. Bu hamle şimdi
yapılamaz, çünkü siyah Af4 oynayarak hem g2 piyonunu ve hem de
beyaz fili tehdit eder. Bu açılışta çok önemli bir sebep olmadan
beyaz şah filinin değiştirilmemesi gerektiğinden e4 hamlesi yapılmaz.
10. ...0-0 11. 0-0 Fd7 12. Kc1.
Beyazın gelişmesi mükemmel olup şimdi Axd5 AxD5; e4
ve Kxc7 hamleleri ile piyon kazanmak tehdidini yapıyor
12. ...c6.
Siyahın piyonu korumak için bu hamleyi yapmaya mecbur olması
açılışının fenalığını göstermek için yeterlidir. Önce Fd7
oynamış ve sonra da kendi filinin hareket sahasını tıkamıştır.
Bu filin etkisi şimdilik bir piyondan fazla değildir ve nasıl
olup da taarruza geçebileceğini görmek güçtür. Bundan başka
kolayca görülüyor ki beyaz biraz sonra atlarını e5
ve c5 karelerine yerleştirecektir.
Siyah, bu atları kovmayı başarsa bile oyununu tehlikeli
surette zayıflatmadan bunu yapamaz. Bütün bu sebeplerden
dolayı siyah savunma durumuna geçmezden önce Axc3 oynayarak
hiç olmazsa bu atların birisinden kurtulmalı idi. Tahta
üzerindeki aletlerin sayısı azaldıkça bu gibi kötü durumlardan
kurtulmak ihtimali artar.
13. Ae4 f5.
Bu hamleyi yapmak intihar etmek gibi bir şeydir. Çünkü
zayıflayan e5 karesine yerleşen bir atı ortadan kovmak imkansız
bir hal alacaktır. Eğer siyah böyle bir hamle yapmak
istiyorsa beyaz atın c5 karesine gitmesine engel olmak için bunu
hiç olmazsa daha önce yapmalı idi.
14. Ac5 Fe8 15. Ae5.
Beyaz atların, bilhassa e5 atının durumu idealdir ve ilk
bakışta duruma hakim oldukları görülüyor. Şimdi beyaz için
yapılacak şey bu durumdan azami derecede faydalanmaktır
ki bunu da birazdan göreceğiz.
15. ...Kb8.
Bunu Ad7 hamlesi takip etmedikçe bu hamlenin bir anlamı
yoktur. Bu da yapılmadığına göre siyah sonradan yaptığı
gibi Kc8 oynamalı idi.
16. Ke1 Kf6 17. Vf3 Kh6 18. Vg3 Kc8.
Beyazlar Af7 veya Ag4 ile kalite kazanmak tehdidini yapmışlardı.
19. f3 Kc7 20. a3 Şh8 21. h3.
Belki de bu kadar ihtiyata lüzum yoktur. Fakat beyaz taarruzunu
hazırlamak için yeter derecede zamanı olduğunu düşünerek
başlamadan önce her tarafı emniyete almak istiyor.
21. ...g5 22. e4 f4 23. Vf2 Ae3.
Bunun yerine Af6 oynayarak sonra da Ad7 ile beyaz atlardan
kurtulmak daha iyi idi.
24. Kxe3.
Kaleyi at ve piyona feda eden beyaz çok kuvvetli bir durum
elde ediyor.
24. ...fxe3 25. Vxe3 Ac8.
Ad7 oynayarak beyaz atlardan birisini değişmek daha iyi
idi. Fakat buna karşı da beyazın iyi devam yolları mevcuttur
ki bunlardan biri de şudur: Acxd7 Fxd7; Vxg5 Vxg5; Af7+
Şg7; Axg5 ve kaliteye karşılık iki piyon ve üstün bir durumla
beyaz kolayca kazanır.
26. Ag4 Kg6 27. e5 Kg7 28. Fc4 Ff7.
Bütün bu hamleler zorunludur. Kolayca görüleceği gibi
siyahın durumu büsbütün sıkışmaktadır. Beyazın 24'üncü
hamleden sonraki manevraları dikkate değer.
29. Af6 Ab6.
Bu at oyunda hiç bir şey yapmamıştır.
30. Ace4 h6 31. h4 Ad5 32. Vd2 Kg6 33. hxg5 Vf8.
Eğer hxg5 Şf2 ve siyahın durumu ümitsizdir.
34. f4 Ae7 35. g4 hxg5 36. fxg5 terk.
Yapılacak bir şey kalmamıştır. Eğer Fg8, Vh2+ Şg7; Fxe6.
Okuyucu şuna dikkat etmelidir ki diğer üstünlükler arasında
beyazlar siyah kareleri ve bilhassa e5 ve c5 karelerini
bütün oyun devamınca kontrol etmişlerdir.
Bundan sonra kazanılmış ve kaybedilmiş oyunlarımdan
oluşan bir kolleksiyon vereceğim. Bunlar geçen sayfalarda
anlatılmış olan genel ilkelerin uygulamasını gösterecektir.
İSPANYOL AÇILIŞININ ÇEŞİTLİ GELİŞMELERİ
Bazı oyun başlangıç devam yollarının ve oyun ortası
manevralarının çoğunlukla şimdiye kadar gösterilmemiş olan
basit ilkelere dayandığı, aşağıdaki örnekte kolayca görülebilir.
Örnek 65. -
1. e4 e5 2. Af3 Ac6 3. Fb5 a6 4. Fa4 Af6 5. 0-0 Axe4
6. d4 b5 7. Fb3 d5 8. dxe5 Fe6 9. c3 Fe7 10. Ke1 Ac5 11. Fc2
Fg4 12. Abd2 0-0 13. Ab3 Ae6.
Buraya kadar oynanan hamleler İspanyol açılışının tanınmış
bir devam yoludur ve Janowski-Lasker, Paris 1912 oyununun ilk
hamleleridir.
14. Vd3 g6.
Şimdi oyunun devam ettiğini ve beyazın atlardan birini
zamanında d4 karesine getirerek her iki atı da değişmeğe zorladığını
ve sonra da her iki fil de değişilerek aşağıdaki durumun elde
edildiğini varsayalım. (Başta Salwe olmak üzere birkaç oyuncuya
karşı oynarken ben de Polonya'nın Lodz şehrinde buna benzer bir
durum elde etmiş ve oyunu kazanmıştım.)
Şimdi burada siyahın c7 piyonu geriye kalmıştır ve c5 karesine
de sürülemez. Bu gibi durumlarda oyun teorik bakımdan kaybedilmiştir,
denilebilir ve pratikte birinci sınıf bir usta bu oyunu siyahlara
karşı kazanabilir.
Birkaç hamle sonra oyun kolaylıkla diyagramdaki durumu alabilir:
Bu durumda siyah aletler bağlanmıştır denir. Eğer beyaz Vc3
oynarsa siyah bir piyon kaybetmemek için Vd7 oynamak zorundadır
ve eğer beyaz tekrar Va3 oynarsa, siyah yerine bir piyon
kaybetmemek için Vb7 oynamağa mecburdur. Bu suretle siyahın
oyunu beyaza bağlı olmuş oluyor ki bu sırada beyaz piyonlar
rahatça f4 ve g4 karelerine sürülebilir. Siyahlar f5 hamlesine
engel olmak için f5 oynamak zorundadır. Sonunda aşağıdaki durumu
elde ederiz:
Örnek 66. -Bu durumdan itibaren oyun şöyle devam edebilir:
1. gxf5 gxf5 2. Vf3 Vd7.
Beyazlar Vxd5 oynayarak bir piyon kazanmak tehdidi
yapmıştır: Siyah 2. ...Kf8 oynayamaz, çünkü beyaz 3. Kxc6
oynayarak en azından bir piyon kazanır.
3. K5c2 kg6 4. Kg2 Şh8 5. Kcg1 Kcg8 6. Vh5 Kxg2 7.
Kxg2 Kxg2 8. Şxg2 Vg7+ 9. Şh2 Vg6 10. Vxg6 hxg6 11. b4
ve beyaz kazanır.
Şimdi tekrar varsayalım ki geçen diyagramdaki durumda hamle
siyahta olsun ve Kf8 oynasın. Buna karşı beyaz Örneğin Vf3
oynayarak f4 piyonunu korur ve Kxc6 tehdidini yapar ve sonra
da şahını g3 karesine getirerek zamanı gelince geçen örnekte
olduğu gibi yarma hareketi yapabilir. Beyaz, diyagramdaki
durumu da elde edebilir.
Bu suretle siyah Kc8 oynamağa zorlanır ve beyaz Vc2 ve
Şf3 hamleleri ile siyah fxg4 oynamağa zorlayarak daha büyük bir
üstünlük kazanır.
Bu örneklerdeki durumlar dikkatle incelenirse görülür
ki beyazın daha serbest manevra yapmak üstünlüğü olduktan
başka e5 piyonunun etkisi daha çok büyüktür.
Bu da piyonun hakim durumdan ileri gelmektedir. e5 piyonu
serbest bir piyon olup bütün aletler değişildikten sonra
beyazın bütün manevralarının esasını bu piyonun ilerlemesi
oluşturur.
Okuyucunun zihninde canlandırabilmesi için hamleleri
göstermeksizin durumları veriyorum. Böylece plan yapmasını
öğrenerek ustalar sınıfına yükselebilir ve bu türlü pratiklerden
büyük yararlar sağlayabilirler.
manevralarının çoğunlukla şimdiye kadar gösterilmemiş olan
basit ilkelere dayandığı, aşağıdaki örnekte kolayca görülebilir.
Örnek 65. -
1. e4 e5 2. Af3 Ac6 3. Fb5 a6 4. Fa4 Af6 5. 0-0 Axe4
6. d4 b5 7. Fb3 d5 8. dxe5 Fe6 9. c3 Fe7 10. Ke1 Ac5 11. Fc2
Fg4 12. Abd2 0-0 13. Ab3 Ae6.
Buraya kadar oynanan hamleler İspanyol açılışının tanınmış
bir devam yoludur ve Janowski-Lasker, Paris 1912 oyununun ilk
hamleleridir.
14. Vd3 g6.
Şimdi oyunun devam ettiğini ve beyazın atlardan birini
zamanında d4 karesine getirerek her iki atı da değişmeğe zorladığını
ve sonra da her iki fil de değişilerek aşağıdaki durumun elde
edildiğini varsayalım. (Başta Salwe olmak üzere birkaç oyuncuya
karşı oynarken ben de Polonya'nın Lodz şehrinde buna benzer bir
durum elde etmiş ve oyunu kazanmıştım.)
Şimdi burada siyahın c7 piyonu geriye kalmıştır ve c5 karesine
de sürülemez. Bu gibi durumlarda oyun teorik bakımdan kaybedilmiştir,
denilebilir ve pratikte birinci sınıf bir usta bu oyunu siyahlara
karşı kazanabilir.
Birkaç hamle sonra oyun kolaylıkla diyagramdaki durumu alabilir:
Bu durumda siyah aletler bağlanmıştır denir. Eğer beyaz Vc3
oynarsa siyah bir piyon kaybetmemek için Vd7 oynamak zorundadır
ve eğer beyaz tekrar Va3 oynarsa, siyah yerine bir piyon
kaybetmemek için Vb7 oynamağa mecburdur. Bu suretle siyahın
oyunu beyaza bağlı olmuş oluyor ki bu sırada beyaz piyonlar
rahatça f4 ve g4 karelerine sürülebilir. Siyahlar f5 hamlesine
engel olmak için f5 oynamak zorundadır. Sonunda aşağıdaki durumu
elde ederiz:
Örnek 66. -Bu durumdan itibaren oyun şöyle devam edebilir:
1. gxf5 gxf5 2. Vf3 Vd7.
Beyazlar Vxd5 oynayarak bir piyon kazanmak tehdidi
yapmıştır: Siyah 2. ...Kf8 oynayamaz, çünkü beyaz 3. Kxc6
oynayarak en azından bir piyon kazanır.
3. K5c2 kg6 4. Kg2 Şh8 5. Kcg1 Kcg8 6. Vh5 Kxg2 7.
Kxg2 Kxg2 8. Şxg2 Vg7+ 9. Şh2 Vg6 10. Vxg6 hxg6 11. b4
ve beyaz kazanır.
Şimdi tekrar varsayalım ki geçen diyagramdaki durumda hamle
siyahta olsun ve Kf8 oynasın. Buna karşı beyaz Örneğin Vf3
oynayarak f4 piyonunu korur ve Kxc6 tehdidini yapar ve sonra
da şahını g3 karesine getirerek zamanı gelince geçen örnekte
olduğu gibi yarma hareketi yapabilir. Beyaz, diyagramdaki
durumu da elde edebilir.
Bu suretle siyah Kc8 oynamağa zorlanır ve beyaz Vc2 ve
Şf3 hamleleri ile siyah fxg4 oynamağa zorlayarak daha büyük bir
üstünlük kazanır.
Bu örneklerdeki durumlar dikkatle incelenirse görülür
ki beyazın daha serbest manevra yapmak üstünlüğü olduktan
başka e5 piyonunun etkisi daha çok büyüktür.
Bu da piyonun hakim durumdan ileri gelmektedir. e5 piyonu
serbest bir piyon olup bütün aletler değişildikten sonra
beyazın bütün manevralarının esasını bu piyonun ilerlemesi
oluşturur.
Okuyucunun zihninde canlandırabilmesi için hamleleri
göstermeksizin durumları veriyorum. Böylece plan yapmasını
öğrenerek ustalar sınıfına yükselebilir ve bu türlü pratiklerden
büyük yararlar sağlayabilirler.
PİYONLAR HAKKINDA BAZI ÖNEMLİ NOKTALAR
Açılış ve oyun ortası durumlarına tekrar dönmeden önce piyon
durumları hakkında bazı noktaları gözden geçirmek faydalı olur.
Çünkü bunlar bazı hamlelerin ve başlangıç devam yollarının
anlaşılmasına yaradığı gibi, oyun ortası manevralarına da neden
oluşturur.
Örnek 63. -Diyagramdaki durumda siyah piyon yapısı
çok fenadır. c7 piyonu geri kalmıştır ve beyazlar açık sütunu
kullanarak kuvvetlerini bu zayıf noktaya yöneltebilir. c5 karesi
beyazın kontrolü altında olup buraya yerleştirilebilecek
beyaz bir alet buradan kovulamaz. Bundan dolayı siyah, o aleti
değişmek zorundadır ki bu da her zaman mümkün değildir
ve mümkün olduğu zamanlarda bile faydalı değildir. Aynı şey
siyahın e6, f7 ve g6 piyonlarının meydana getirdiği f6 zayıf
karesi için de doğrudur. Bu gibi piyon durumları her zaman
felakete neden olur ve bundan dolayı önüne geçilmelidir.
Örnek 64. - Bu durumda beyaz merkez piyonları hücum ve siyah
merkez piyonları savunma durumundadır. Bu gibi bir piyon durumu
Fransız savunmasında meydana gelir.
Böyle durumlarda beyazlar çoğunlukla f4 ve f5 hamleleri ile
kısa rok yapmış olan siyah şaha karşı şiddetli bir taarruza
girişir. Buna engel olmak ve girişimi ele alıp maddi üstünlük
kazanmak için siyahlar c5 oynar ve sonra da eğer beyazlar
c3 ile merkez piyonunu savunmaya kalkarsa cxd4 şeklinde devam
ederek siyah aletlerini d4 piyonuna karşı hücuma geçirir. Bu
taarruz, beyazın siyah şaha yaptığı taarruzu kırmak için beyazın
merkezine yapılmalıdır.
Yine hatırlatalım ki kitabın başında da söylendiği gibi Şaha
karşı başarılı bir taarruz yapabilmek için merkezin kontrolü
şarttır. İki veya daha fazla piyon aynı yatık sırada ve yanyana
bulundukları zaman en kuvvetlidir. Buna göre merkez piyonları
e4 ve d4 karelerinde yanyana bulundukları zaman kuvvetleri en
fazladır. İşte bundan dolayı bu piyonlardan herhangi birini
beşinci yatık sütuna sürmek meselesinde çok dikkatli
olmak gerekir. Bu iki piyondan birinin sürülmesi çoğunlukla
oyunun bundan sonra takip edeceği yolu çizer.
İncelemeye değer diğer bir mesele de yanyana veya yalnız
olarak ayrılmış bulunan geçer piyonlardır. Bir geçer piyon
çok kuvvetli veya çok zayıftır. Bu zayıflık veya kuvvetli
oluş, piyon ilerledikçe artar ve aynı zamanda tahtada mevcut
bulunan aletlerin sayısına doğrudan doğruya bağlıdır. Bu son
durum için genel olarak şöyle denebilir: Tahtadaki aletlerin
sayısı azaldıkça geçer piyonun kuvveti artar.
Bütün bunları zihnimize yerleştirdikten sonra tekrar
açılışlara ve oyun ortasına döneceğiz. Oyunları başlangıçtan
sonuna kadar genel ilkelere uygun olarak dikkatle inceleyeceğiz.
Bu amaç için mümkün olduğu kadar kendi oyunlarımı kullanacağım.
Bunun sebebi kendi oyunlarımın bu ilkelerin uygulanmasını daha
iyi gösterdiği kanaatinde olduğumdan ileri gelmeyip kendi
oyunlarımı başkalarınınkinden daha iyi bildiğimden daha açık
anlatmanın mümkün olacağını düşündüğüm içindir.
durumları hakkında bazı noktaları gözden geçirmek faydalı olur.
Çünkü bunlar bazı hamlelerin ve başlangıç devam yollarının
anlaşılmasına yaradığı gibi, oyun ortası manevralarına da neden
oluşturur.
Örnek 63. -Diyagramdaki durumda siyah piyon yapısı
çok fenadır. c7 piyonu geri kalmıştır ve beyazlar açık sütunu
kullanarak kuvvetlerini bu zayıf noktaya yöneltebilir. c5 karesi
beyazın kontrolü altında olup buraya yerleştirilebilecek
beyaz bir alet buradan kovulamaz. Bundan dolayı siyah, o aleti
değişmek zorundadır ki bu da her zaman mümkün değildir
ve mümkün olduğu zamanlarda bile faydalı değildir. Aynı şey
siyahın e6, f7 ve g6 piyonlarının meydana getirdiği f6 zayıf
karesi için de doğrudur. Bu gibi piyon durumları her zaman
felakete neden olur ve bundan dolayı önüne geçilmelidir.
Örnek 64. - Bu durumda beyaz merkez piyonları hücum ve siyah
merkez piyonları savunma durumundadır. Bu gibi bir piyon durumu
Fransız savunmasında meydana gelir.
Böyle durumlarda beyazlar çoğunlukla f4 ve f5 hamleleri ile
kısa rok yapmış olan siyah şaha karşı şiddetli bir taarruza
girişir. Buna engel olmak ve girişimi ele alıp maddi üstünlük
kazanmak için siyahlar c5 oynar ve sonra da eğer beyazlar
c3 ile merkez piyonunu savunmaya kalkarsa cxd4 şeklinde devam
ederek siyah aletlerini d4 piyonuna karşı hücuma geçirir. Bu
taarruz, beyazın siyah şaha yaptığı taarruzu kırmak için beyazın
merkezine yapılmalıdır.
Yine hatırlatalım ki kitabın başında da söylendiği gibi Şaha
karşı başarılı bir taarruz yapabilmek için merkezin kontrolü
şarttır. İki veya daha fazla piyon aynı yatık sırada ve yanyana
bulundukları zaman en kuvvetlidir. Buna göre merkez piyonları
e4 ve d4 karelerinde yanyana bulundukları zaman kuvvetleri en
fazladır. İşte bundan dolayı bu piyonlardan herhangi birini
beşinci yatık sütuna sürmek meselesinde çok dikkatli
olmak gerekir. Bu iki piyondan birinin sürülmesi çoğunlukla
oyunun bundan sonra takip edeceği yolu çizer.
İncelemeye değer diğer bir mesele de yanyana veya yalnız
olarak ayrılmış bulunan geçer piyonlardır. Bir geçer piyon
çok kuvvetli veya çok zayıftır. Bu zayıflık veya kuvvetli
oluş, piyon ilerledikçe artar ve aynı zamanda tahtada mevcut
bulunan aletlerin sayısına doğrudan doğruya bağlıdır. Bu son
durum için genel olarak şöyle denebilir: Tahtadaki aletlerin
sayısı azaldıkça geçer piyonun kuvveti artar.
Bütün bunları zihnimize yerleştirdikten sonra tekrar
açılışlara ve oyun ortasına döneceğiz. Oyunları başlangıçtan
sonuna kadar genel ilkelere uygun olarak dikkatle inceleyeceğiz.
Bu amaç için mümkün olduğu kadar kendi oyunlarımı kullanacağım.
Bunun sebebi kendi oyunlarımın bu ilkelerin uygulanmasını daha
iyi gösterdiği kanaatinde olduğumdan ileri gelmeyip kendi
oyunlarımı başkalarınınkinden daha iyi bildiğimden daha açık
anlatmanın mümkün olacağını düşündüğüm içindir.
KALE, FİL VE PİYONLARA KARŞI; KALE, AT VE PİYONLAR
Şimdi kale, fil ve piyonlara karşı kale, at ve piyonların
bulunduğu bir oyun sonunu inceleyeceğiz ve göreceğiz ki kale
burada da bazen önceden verilen oyun sonlarında kullanıldığı
gibi kullanılmaktadır.
Örnek 62. -1907 Lasker-Marshall şampiyonluk maçının ilk
oyunundan alınmıştır.
Bu durumda hamle siyahlardadır. Yeni başlayanlara durum
beraberlik gibi görünürse de ilerlemiş oyuncular derhal
anlarlar ki siyahın kazanma şansı fazladır. Çünkü girişim
siyahtadır, beyazın vezir kanadı gelişmemiştir. Bu gibi
durumlarda fil, attan daha iyidir (Ondördüncü kısma bakınız).
Beyazın kale ile atı oyuna sokması zaman alacaktır ve siyah bu
zamanı bir üstünlük kazanmak için kullanabilir. Siyahın iki
devam yolu mecuttur: Birçok oyuncuların seçeceği en açık yol
piyonu derhal c5 ve c4 karelerine sürerek aynı zamanda kale
ile f8 karesinde şah demek ve siyah fil ile gereken hamleleri
yapmaktır. Diğeri ise siyahın seçtiği devam yoludur; bu da
kaleyi daha önce gösterilen oyun sonlarında olduğu gibi kullanmak
yani beyazı daima bir şeyi savunmaya zorlamak, beyaz at ve
kalenin hareketini sınırlamak ve aynı zamanda kendi kale ve
filinin serbestçe hareket etmesini sağlamaktır.
1. ...Kb8
Bu hamle b3 hamlesini zorladığından bu kareyi ata kapatır.
2. b3 Kb5.
Kaleyi şah kanadındaki piyonlara taarruz etmek üzere harekete
geçiriyor ve beyaz şahı savunma için o kanada gitmeğe
zorlayarak siyah vezir kanadındaki piyonların durumunu daha
emin bir hale sokuyor.
3. c4 Kh5 4. Şg1 c5.
Beyaz atın hareket sahasının çok daraldığına dikkat ediniz,
Ad2 hamlesinden sonra beyazın kendi piyonları yolunu kapamaktadır.
5. Ad2 Şf7 6. Kf1+.
Bu hiç bir şey sağlamaz. Yalnız siyah şahı gitmek istediği
yere gönderir ve bundan dolayı çok fena bir hamledir. a3
en iyi hamle idi.
6. ...Şe7 7. a3 Kh6.
Siyahlar hücumu maddi üstünlüğe ve iyi duruma sahip
oldukları vezir kanadına çeviriyor.
8. h4 Ka6.
Bu kale manevralarının geçen oyun sonlarındakine benzediğine
dikkat ediniz.
9. Ka1 Fg4.
Atı sıkıştırıyor ve bütün şah kanadını bağlıyor.
10. Şf2 Şe6.
Beyaz, Af3 oynayamazdı, çünkü Fxf3 ve sonra da Şe5
ile siyah bir piyon kazanır. Bunun sebebi Kf6+ hamlesine engel
olamamasıdır.
11. a4 Şe5 12. Şg2 Kf6 13. Ke1 d3 14. Kf1 Şd4.
Şimdi şah, beyaz piyonlara saldırıyor. Yakında her şey
sona erecektir.
15. Kxf6 gxf6 16. Şf2 c6.
Bunun amacı hamle zorunluluğunu beyaza geçirerek onu
şah ya da atı oynamaya zorlamaktır.
17. a5 a6 18. Af1 Şxe4 19. Şe1 Fe2 20. Ad2+ Şe3 21.
Ab1 f5 22. Ad2 h5 23. Ab1 Şf3 24. Ac3 Şxg3 25. Aa4 f4 26.
Axc5 f3 27. Ae4+ Şf4.
Kazanca götüren en kısa yoldur Beyaz oyunu terk etmeli
idi.
28. Ad6 c5 29. b4 cxb4 30. c5 b3 31. Ac4 Şg3 32. Ae3
b2 33. terk.
Siyahlar böyle bir oyun sonunun nasıl oynanacağını gösteren
çok iyi bir örnek vermiştir.
bulunduğu bir oyun sonunu inceleyeceğiz ve göreceğiz ki kale
burada da bazen önceden verilen oyun sonlarında kullanıldığı
gibi kullanılmaktadır.
Örnek 62. -1907 Lasker-Marshall şampiyonluk maçının ilk
oyunundan alınmıştır.
Bu durumda hamle siyahlardadır. Yeni başlayanlara durum
beraberlik gibi görünürse de ilerlemiş oyuncular derhal
anlarlar ki siyahın kazanma şansı fazladır. Çünkü girişim
siyahtadır, beyazın vezir kanadı gelişmemiştir. Bu gibi
durumlarda fil, attan daha iyidir (Ondördüncü kısma bakınız).
Beyazın kale ile atı oyuna sokması zaman alacaktır ve siyah bu
zamanı bir üstünlük kazanmak için kullanabilir. Siyahın iki
devam yolu mecuttur: Birçok oyuncuların seçeceği en açık yol
piyonu derhal c5 ve c4 karelerine sürerek aynı zamanda kale
ile f8 karesinde şah demek ve siyah fil ile gereken hamleleri
yapmaktır. Diğeri ise siyahın seçtiği devam yoludur; bu da
kaleyi daha önce gösterilen oyun sonlarında olduğu gibi kullanmak
yani beyazı daima bir şeyi savunmaya zorlamak, beyaz at ve
kalenin hareketini sınırlamak ve aynı zamanda kendi kale ve
filinin serbestçe hareket etmesini sağlamaktır.
1. ...Kb8
Bu hamle b3 hamlesini zorladığından bu kareyi ata kapatır.
2. b3 Kb5.
Kaleyi şah kanadındaki piyonlara taarruz etmek üzere harekete
geçiriyor ve beyaz şahı savunma için o kanada gitmeğe
zorlayarak siyah vezir kanadındaki piyonların durumunu daha
emin bir hale sokuyor.
3. c4 Kh5 4. Şg1 c5.
Beyaz atın hareket sahasının çok daraldığına dikkat ediniz,
Ad2 hamlesinden sonra beyazın kendi piyonları yolunu kapamaktadır.
5. Ad2 Şf7 6. Kf1+.
Bu hiç bir şey sağlamaz. Yalnız siyah şahı gitmek istediği
yere gönderir ve bundan dolayı çok fena bir hamledir. a3
en iyi hamle idi.
6. ...Şe7 7. a3 Kh6.
Siyahlar hücumu maddi üstünlüğe ve iyi duruma sahip
oldukları vezir kanadına çeviriyor.
8. h4 Ka6.
Bu kale manevralarının geçen oyun sonlarındakine benzediğine
dikkat ediniz.
9. Ka1 Fg4.
Atı sıkıştırıyor ve bütün şah kanadını bağlıyor.
10. Şf2 Şe6.
Beyaz, Af3 oynayamazdı, çünkü Fxf3 ve sonra da Şe5
ile siyah bir piyon kazanır. Bunun sebebi Kf6+ hamlesine engel
olamamasıdır.
11. a4 Şe5 12. Şg2 Kf6 13. Ke1 d3 14. Kf1 Şd4.
Şimdi şah, beyaz piyonlara saldırıyor. Yakında her şey
sona erecektir.
15. Kxf6 gxf6 16. Şf2 c6.
Bunun amacı hamle zorunluluğunu beyaza geçirerek onu
şah ya da atı oynamaya zorlamaktır.
17. a5 a6 18. Af1 Şxe4 19. Şe1 Fe2 20. Ad2+ Şe3 21.
Ab1 f5 22. Ad2 h5 23. Ab1 Şf3 24. Ac3 Şxg3 25. Aa4 f4 26.
Axc5 f3 27. Ae4+ Şf4.
Kazanca götüren en kısa yoldur Beyaz oyunu terk etmeli
idi.
28. Ad6 c5 29. b4 cxb4 30. c5 b3 31. Ac4 Şg3 32. Ae3
b2 33. terk.
Siyahlar böyle bir oyun sonunun nasıl oynanacağını gösteren
çok iyi bir örnek vermiştir.
EMİN BİR DURUMDAN DOĞAN TEHLİKELER
Örnek 58. -Yukarıda söylenenlere iyi bir örnek, aynı
turnuvada Marshall ile Kupchick arasında oynanan iki oyundan
birinin oyun sonudur. (Havana 1913)
Açıktır ki yukarıdaki durumda Marshall (beyaz) büyük
zorluklar altındadır. Bir piyon kaybetmek üzere olduğu gibi
durumu da fenadır ve bu oyundan bekleyebileceği tek şey
beraberliktir. Ancak ümit edilmeyen bir şey olsun ki bu da
olmuştur. Siyah, bir piyonu fazla olduğundan durumunu güven
içinde görerek çok dikkatsiz oynamış ve tehlikeyi görmeyerek
oyunu kaybetmiştir. Ne olduğunu görelim:
1. g4 Kxa2.
Bu yapılan, hataların birincisidir.
Siyahlar, piyonu derhal almak mümkün olduğunu görerek hemen
atılıyor ve daha iyi bir hamle olup olmadığını düşünmüyor. Doğru
hamle Kf2+ idi. Bundan sonra Şg3'e karşı Kxa2 oynayabilirdi.
Şe4'e karşı ise Ke5 + ve sonra Kxa2.
2. Kd1 Ka4+.
Bu ikinci hata olup oyunu kaybettirecek kadar tehlikelidir.
Doğru hamle f5 oynayıp beyazın piyonlarını ayırmak ve
birazdan görüleceği gibi tehlikede olan siyah şaha yol açmaktı.
3. Kd4 Kaa5.
Bu da üçüncü ve kesin hatadır. Siyahın en iyi hamlesi
Kga5 idi. Yapılan hamleden sonra artık savunma kalmamış
ve siyah oyunu kaybetmiştir. Basit görünen oyun sonlarının
bile ne kadar dikkatli oynanması gerektiğini görüyoruz.
Kazanılmış bir durumu olan siyah kendini üç hamle sonra
oyunu kaybetmiş durumda bulmuştur.
4. Kdd8 Kg7.
Eğer 4. ...f5 5. Kh8 Şg6 6. Kcg8+ Şf6 7. Kxh6+ Kg6
8. g5 + Şe7 9. Khxg6 fxg6 10. Kg7 Şe8 11. Kxg6 ve kolayca
kazanır.
5. h4 h5 6. Kh8+ terk.
Nedeni açıktır. 6. ...Şg6 7. gxh5 Kxh5 8. Kxh5 Şxh5 Şxh5
9. Kh8 ve sonra 10. h5 mat.
28- PİYONLAR VE TEK KALE OYUN SONU
Okuyucu şimdiye kadar iki kale ve piyonlar oyun sonunun
çok zor olduğunu herhalde anlamıştır. Aynı şey tek kale
ve piyonlar oyun sonu için de doğrudur. Pratik oyunda iki
kale ve piyonlar oyun sonuna çok rastlanmaz. Fakat tek kale
ve piyonlar oyun sonu satrançta en fazla rastlanan oyun sonudur.
Bu kadar sık rastlanmasına rağmen bunda usta olan ancak birkaç
kişidir. Bu oyun sonları çoğunlukla çok zor olup basit
görünmelere rağmen son derece karışıktır. 1909-1910 Manhattan
Satranç Kulübü Birinciliğinde, Marshall ve Rosenthal arasında
oynanmış olan bir oyunu aşağıda örnek olarak veriyoruz.
Örnek 59. -
Marshall bu durumda Kc7+ oynayarak kazanabilirdi. Fakat f6
oynadı ve siyaha beraberliği sağlamak imkanını verdi. Şans
eseri, siyah, beraberlik hamlesini görmeyerek fena oynadı ve
oyunu kaybetti. Eğer siyah durumu kavramış olsa idi Kd6
oynayarak beraberliği sağlayabilirdi!
1. f6 Kd6!
Şimdi beyazın iki devam yolu vardır: (a) f7 ya da (b)
Kc7+.
(a) 2. f7 Kd8! 3. Kh5+ Şc4.
Sonunda beyaz, siyahın piyonu için kaleyi feda etmek zorunda kalır.
(b) 2. Kc7+ Şd4! 3. f7 Kg6+
Çok önemli bir hamledir. 3. ...Kf6 4. Ke7 kazanır.
4. Şf1 Kf6 5. Kb7 Şc3.
Sonunda beyaz, kaleyi feda etmek zorunda kalır ya da
devamlı şah diyerek oyunu berabere yapar.
Hepsi bu kadar olsaydı bu oyun sonunun fazla değeri olmazdı.
Fakat diğer ilginç imkanlar da vardır. Şimdi, örneğin,
varsayalım ki:
1. f6 Kd6 2. f7 hamlesinden sonra siyah tek beraberlik
hamlesinin Kd8 olduğunu görmemiş olsun, o zaman aşağı-
daki durumu elde ederdik:
Şimdi oynanabilecek iki hamle daha vardır:
(a) Kg6+ ya da (b) Kf6. Bunları ayrı ayrı inceleyelim:
(a) 1. ...Kg6+ 2. Şf3 Kf6 3. Şe3 Ke6+.
b3, Kh5+ hamlesi ile beyaz kazanır; çünkü şah geri giderse,
Kh6, ileri giderse Kh4+ ve sonra Kf4.
4. Şd3 Kf6.
Eğer Kd6+, Şe4 ve kazanır.
5. Kh5+ Şah oynar 6. Kh6 kazanır.
(b) 1. ...Kf6 2. Kg7! Şc4
b3, Kg3 ile beyaz, ya piyonu alır, ya da kf3 oynayarak
sonunda oyunu kazanır.
3. h4 b3 4. Kg4 Şah oynar 5. Kg3.
Beyaz duruma göre ya piyonu alarak ya da kf3 oynayarak kazanır.
Şimdi tekrar bir önceki diyagramdaki duruma dönelim
ve varsayalım ki 1. f6 Kd6 2. Kc5+ hamlelerinden sonra siyah,
Şd4 hamlesinin beraberliğe götüren tek hamle olduğunu
farkedemiyerek bunun yerine Şb6 oynamış olsun; bu hamleden
sonra aşağıdaki durumu elde ederiz:
Şimdi en iyi devam yolu şudur:
1. f7 kg6+ (en iyisi) 2. Şf1 Kf6 3. Ke7! Şc5 (en iyisi)
Beyaz Ke6+ ile tehdit etmiştir.
4. Şe2 b3.
En iyi hamle budur. Şc4, beyaz h4 ya da Şe3 hamleleri
ile kazanır. Bunlardan sonuncusu daha kolaydır.
5. Ke3 b2 (en iyisi) 6. Kb3 Kxf7 7. Kxb2 Kh7 8. Kd2 Kxh2
9. şe3.
Elde ettiğimiz durum beyazlar tarafından kazanılmıştır;
çünkü rakip şah ve piyon arasında iki sütun mevcuttur, siyah
şah piyondan kale vasıtası ile ayrılmaktadır ve siyah kale dikey
sütundan şah demeye başlamadan önce piyon dördüncü
yatık sıraya sürülebilir. Bu son şart çok önemlidir; eğer siyah
kale h1 karesinde olsa idi o zaman devamlı şah diyerek veya
zamanında Kf1 oynayarak piyonun ilerlemesine engel
olabilirdi.
Durumun beyaz için neden kazanılmış olduğunu anlattıktan sonra,
doğru devam yolunu bulmaya okuyucularımıza bırakıyoruz.
Basit gibi görünen bir oyun sonunda birçok karışık ve
zor durumlar elde ettik. Bu da okuyucuya her türlü oyun sonlarının,
özellikle kale ve piyon oyun sonlarının iyice öğrenilmesi
gerektiğini gösterir.
29- ZOR BİR OYUN SONU: İKİ KALE VE PİYONLAR
Açılışlar gibi oyun sonlarını da öğrenmenin en iyi yolunun
ustaların oyunlarını incelemek olduğu kanaatindeyiz.
Bundan dolayı iki kale ve piyonlar oyun sonuna ait iki örnek
daha veriyoruz. Bu oyun sonuna daha önce de söylendiği gibi
çok sık rastgelinmez. Fakat yazar bu oyun sonlarını genellikle
olduğundan daha çok oynamıştır. Bunu daha önce verilenlere
(Örnek 56 ve 57) karşılaştırmak ve dikkatle incelemek
suretiyle okuyucu, şüphesiz, bu gibi durumlarda takip edilmesi
gereken yolu öğrenebilir. Bütün bu gibi oyun sonlarında
takip edilecek yollar birbirine benzer.
Örnek 60. -1910 New York Eyalet Birinciliği, Capablanca-Kreymborg
oyunundan:
Hamle siyahtadır. Bu gibi durumlarda oyunu berabere
bırakmanın kolay olduğunu düşünerek (siyahın amacı sadece
beraberliği sağlamaktı) bir bekleme politikası takip etmeğe
başladı. Böyle bir oyun şekli çok defa yenilgiye neden olduğundan
iyi değildir. Bu gibi durumlarda en iyi savunma girişimi ele
alıp rakibi savunmaya zorlamaktır.
1. ...Kae8.
Bu ilk hamle yanlış olup, hiç bir şey sağlamaz. Siyahın
a5 oynaması gerekti ve sonra da beyaz b3 oynamadığı takdirde
a4 oynayarak vezir kanadını bağlamalı idi. Ancak bundan
sonra kaleleri ile ne gibi gösteriler yapıp beyaz kaleleri meşgul
edeceğini düşünebilirdi.
2. Kd4.
Bu hamle sadece siyahın f4 oynamasına engel olmakla
kalmıyor, aynı zamanda b3 hamlesi ile tehdit ediyor ki siyah
cxb3 oynadıktan sonra tek veya, çift kale ile a7 piyonuna hücum
edecektir.
2. ...Kf6.
Belki de Kg6 ve sonra da Kg2 hamleleri ile şah kanadında
girişime içindir.
3. b3 cxb3+ 4. axb3 Şf7 5. Şd3.
Siyahı Ke7 hamlesi ile savunmaya zorlamak için şimdi
Ka1 oynanmalı idi. Fakat beyaz, planını hemen açığa vurarak
siyahın durumunun fenalığını anlamasını istemiyor. Bundan
dolayı vezir kanadındaki piyonlara hücum edecekmiş gibi
görünerek bu hamleyi yapıyor.
5. ..Ke7 6. Ka1 Şe6.
Bu bir hatadır ve siyah, tehlikenin farkında değildir. Burada
g5 oynayarak Kh6 tehdidini yapması ve beyaz h2 piyonuna yapacağı
bir karşı hücum ile vezir kanadı piyonlarına karşı gelişmekte
olan taarruzu durdurması gerekir.
7. Ka6 Kc7.
Siyahlar Şd6 oynayamazdı, çünkü c4 hamlesi en azından
bir piyon kazanır. Hiç bir işe yaramadıktan başka durumu
daha ümitsiz bir hale sokan Şe6 hamlesinin fenalığını görüyoruz.
8. Kda4 g5.
Şimdi bu hamle mecburidir. Fakat biraz geç kalmıştır. 8.
...Kff7 oynayamazdı, çünkü f4 hamlesinden sonra siyahın oyunu
tamamen kötürüm bir hale gelir. Siyah artık tehlikeyi anlamıştır
ve şah kanadında karşı harekete geçerek oyunu kurtarmağa
çalışmaktadır. Fakat bunu daha önce yapmak gerekti.
Beyaz Kxa7 ve sonra da Kh6 ile siyahlar piyonu üstün bir duruma
geri alır.
9. h4! g4.
Siyah yine h5 oynayamaz, çünkü f4 den sonra oyun oynasa idi,
10. Kxh4 hamlesinden sonra durumu zorlaşırdı, çünkü şah ile geri
gidemiyeceği gibi kaleler ile de pek bir şey yapamazdı. O zaman,
10. h6 oynamak zorunda kalacağından, beyaz buna 11. b4 ile cevap
vererek sonra da b5 ile bir piyon kazanmak tehdidini yapabilirdi,
ya da bu yeterli değilse Şd4 oynayarak beyaz şahı c5 ya da e5
karesine yerleştirebilirdi.
10. ...gxf3+
10. Şe2.
Siyah şimdi pek fena bir durumdadır. Eğer 9 ...gxh4 nu
bağlanır. Siyah h7 piyonunun ilerlemesi beyaz h4 piyonunu
emniyete sokar ve sonunda f6 karesindeki kale f7 karesine
giderek a7 piyonunu korumak zorunda kalır. Bu da a7 piyonu
yüzünden şahın d7 karesine gidememesi ile sonuçlanır ve siyah
piyonların hiç birisi ilerliyemez. Diğer taraftan beyaz b4
oynayarak b5 ile bir piyon kazanma tehdidi yapabilir. Ya da
önce Şd4 ve sonra da daha iyisi yoksa, zamanı gelince b5 oynar.
Bu sırada siyah için kaleleri oynayarak bekleme hamleleri
yapmaktan başka yapacak bir şey kalmaz. Bu sıkıştırma sistemini
örnek 57 ile karşılaştırırsanız aradaki benzerlıği görürsünüz.
11. Şxf3 Kff7 12. Şe2.
Her halde yanlış. Hemen b4 oynamak en doğrusu idi.
Yapılan hamle siyaha beraberlik imkanını vermektedir.
12. ...Şd6 13. b4 Kb7.
Eğer beyaz 12. b4 oynasa idi bu hamleye imkan kalmazdı,
çünkü beyaz, siyahın Şd6 hamlesine hemen b5 ile cevap
verebilirdi.
14. h5.
İyi değil. f4 hamlesi kazancı zorlayan en iyi hamle idi,
o zaman 14. ...Kg7 l5. h5 Kg2+ l6. Şd3 Kh2 17. Kxa7 Kxa7
18. Kxa7 Kxh5 19. Ka6 beyazın kazanma şansı iyidir.
14. ...h6.
Siyah son fırsatı kaçırıyor. f4 hamlesi beraberliği sağlardı.
Çünkü, 15. exf4 Kbe7+! 16. Şf1 Kxf4 17. Kxa7 Ke3!
15. f4 Kg7 16. Şd3 Kge7 17. Ka1 Kg7 18. Şd4 Kg2 19.
K+a2 Kbg7.
Kgg7 hamlesi ile daha iyi bir savunma yapılabilir; fakat
siyah artık ne yapsa oyunu kaybetmiştir. (Bunun incelenmesini
okuyucuya bırakıyorum.)
20. Şd3! Kxa2 21. Kxa2 Ke7.
Artık hiç bir şey fayda vermez. 21. ...Kg1 22. Ka6 Kd1+
23. Şc2 Kh1 24. b5 Kxh5 25. Kxc6+ Şd7 26. Ka6 ve Beyaz
kolayca kazanır.
22. Kg2 Ke6 23. Kg7 Ke7 24. Kg8 c5.
Siyahlar ümitsizdir. Artık piyonları savunmaya imkan kalmadığını
görüyor.
25. Kg6+ Ke6 26. bxc5+ Şd7 27. Kg7+ Şc6 28. Kxa7
Şxc5 29. Kf7 terk.
Örnek 61. -Capablanca-Janowski oyunundan alınmıştır. New York
Ulusal Turnuvası 1913.
Siyahın oyunundaki zayıflık c7 ve c6 piyonlarının duble
olmasıdır. Bu piyonların ilerlemesine imkan yoktur, çünkü siyah b6
oynarsa beyaz derhal b4 ile cevap verecektir. Beyazın
planları buna dayanmaktadır. Siyahın vezir kanadı piyonlarının
ilerlemesine engel olduktan sonra şahını e3 karesine getirecektir.
Zamanı gelince de d4, e5 ve g5 oynayarak piyonları değişecek ve
şah kanadında bir geçer piyon elde edecektir. Bu planın oyun
esnasında tatbik edildiğini ve beyazın kazanma şansını bu yolla
elde ettiğini göreceğiz. Oyun beyazın şah kanadında kazancı
sağlayan bir geçer piyon elde etmesi esası üzerine cereyan etmiştir.
1. g4.
Zamanı gelince g5 oynamağa hazırlıktır.
1. ...b6
Siyahlar c5 oynamak istiyor. Beyaz ise buna engel oluyor
2. b4! Şb7.
Siyah şah, tehlikenin belirdiği şah kanadına gitmeli idi.
3. Şf2 b5
Bu hamleden maksat Şb6, a5 ve sonra axb4 oynayarak
kale için bir hat açmak ve beyazın şah kanadındaki ilerlemesini
vezir kanadında karşı bir hareketle önlemeye çalışmaktır. Fakat
beyaz buna de engel oluyor:
4. a4! Kd4
Eğer siyah bxa4 oynasa idi, bütün vezir kanadındaki piyonları
birbirinden ayrılmış olacaktı ve beyaz kaybedilen piyonu kalelerden
herhangi birisi a sütununa girerek geri alabilirdi.
5. Kb1 Ke5
Siyah yine c5 oynamak istiyor, fakat kolayca görülüyor
ki beyaz buna engel olabilir ve yapılan hamle tehlikeli bir zaman
kaybından başka bir şey değildir. Siyahlar şahı derhal
öbür kanada götürmeli idi.
6. Şe3 Kd7 7. a5.
Beyazın stratejik planının ilk kısmı yapılmıştır. Bütün pratik
amaçlar için siyahın vezir kanadındaki piyonları bağlanmıştır.
7. ...Ke6.
Eğer Kxf5, gxf5 ile beyaz çok kuvvetli bir merkez elde
eder. Fakat belki de siyah için bu en iyi savunma idi.
8. Kbf1 Kde7 9. g5 fxg5 10. Kxg5.
Beyazın stratejik planının ikinci kısmı da sona ermiştir.
Elde edilen üstünlüğün, oyunu kazanmağa yeterli olup olmadığına
bakalım:
Beyazın geçer bir piyonu olduktan başka şahı da tahtanın
merkezinde hakim bir durumdadır; piyonların ileri hareketini
destekliyebileceği gibi icabında c5, karesine de gidebilir
veyahutta tehlike anında şah kanadını takviye edebilir. Bundan
başka beyaz kalelerden biri açık sütuna hakimdir. Bütün bunlarla
beyazın durumu üstün olup kazanma şansı çok iyidir.
10. ...Kh6 11. Kg3 Kbe6.
d4 hamlesine engel olmak için. Bundan başka piyonların
hareketine engel olacağından kaleyi kendi piyonların önünde
bulundurmak istemiyor.
12. h4 g6 13. Kg5 h6.
Beyazlar h5 tehdidini yapıyor. Siyah, sonuçta bu piyonu
almak zorunda kalacağından, beyazlar kalelerini çiftleyerek
izole piyonu kazanabilir. Yapılan hamlenin sadece beyaza faydası
vardır, bundan dolayı siyahın yapacağı en iyi şey bir bekleme
hamlesi idi. Ke5 hamlesi de faydalı değildir, çünkü beyaz Kf8,
Ke1 ve Kgxe5 şeklinde devam ederdi ki, siyah hangi kaleyi alırsa
alsın beyaz rahat bir oyun elde eder. (Okuyucu bu devam yollarını
dikkatle incelemelidir.)
14. Kg4 Kg7 15. d4 Şc8 16. Kf8+ Şb7.
Şd7 hamlesi de pek yardım etmezdi, fakat siyah şahını
daha önce bu amaç için oynandığından planına bağlı kalıp
bu hamleyi yapmalı idi.
17. e5 g5 18. Şe4 Kee7 19. hxg5 hxg5 20. Kf5 Şc8 21.
Kgxg5 Kh7 22. Kh5 Şd7 23. Kxh7 Kxh7 24. Kf8 Kh4+ 25.
Şd3 Kh3+ 26. Şd2 c5 27. bxc5 Ka3 28. d5 terk.
Bütün bu oyun sonlarındaki kazanma metodu, rakibin
kalelerini bir veya daha fazla piyonu korumağa zorlayarak kendi
kalelerini serbestçe hareketini sağlamaktan ibarettir. Bu genel
bir kural olup, oyunun herhangi bir kısmına uygulanabilir.
Kuralın genel ifadesi şudur: Karşı tarafı tehdit ederek serbestçe
manevra yapabilmek.
Çok önemli olan bir nokta daha vardır; kazanan tarafın
eldeki mevcut imkanlarla yapabileceği genel bir stratejik planı
mevcuttur. Buna karşılık kaybeden tarafın hiç bir planı mevcut
olmayıp durumun gerektirdiğine göre hareket etmiştir.
turnuvada Marshall ile Kupchick arasında oynanan iki oyundan
birinin oyun sonudur. (Havana 1913)
Açıktır ki yukarıdaki durumda Marshall (beyaz) büyük
zorluklar altındadır. Bir piyon kaybetmek üzere olduğu gibi
durumu da fenadır ve bu oyundan bekleyebileceği tek şey
beraberliktir. Ancak ümit edilmeyen bir şey olsun ki bu da
olmuştur. Siyah, bir piyonu fazla olduğundan durumunu güven
içinde görerek çok dikkatsiz oynamış ve tehlikeyi görmeyerek
oyunu kaybetmiştir. Ne olduğunu görelim:
1. g4 Kxa2.
Bu yapılan, hataların birincisidir.
Siyahlar, piyonu derhal almak mümkün olduğunu görerek hemen
atılıyor ve daha iyi bir hamle olup olmadığını düşünmüyor. Doğru
hamle Kf2+ idi. Bundan sonra Şg3'e karşı Kxa2 oynayabilirdi.
Şe4'e karşı ise Ke5 + ve sonra Kxa2.
2. Kd1 Ka4+.
Bu ikinci hata olup oyunu kaybettirecek kadar tehlikelidir.
Doğru hamle f5 oynayıp beyazın piyonlarını ayırmak ve
birazdan görüleceği gibi tehlikede olan siyah şaha yol açmaktı.
3. Kd4 Kaa5.
Bu da üçüncü ve kesin hatadır. Siyahın en iyi hamlesi
Kga5 idi. Yapılan hamleden sonra artık savunma kalmamış
ve siyah oyunu kaybetmiştir. Basit görünen oyun sonlarının
bile ne kadar dikkatli oynanması gerektiğini görüyoruz.
Kazanılmış bir durumu olan siyah kendini üç hamle sonra
oyunu kaybetmiş durumda bulmuştur.
4. Kdd8 Kg7.
Eğer 4. ...f5 5. Kh8 Şg6 6. Kcg8+ Şf6 7. Kxh6+ Kg6
8. g5 + Şe7 9. Khxg6 fxg6 10. Kg7 Şe8 11. Kxg6 ve kolayca
kazanır.
5. h4 h5 6. Kh8+ terk.
Nedeni açıktır. 6. ...Şg6 7. gxh5 Kxh5 8. Kxh5 Şxh5 Şxh5
9. Kh8 ve sonra 10. h5 mat.
28- PİYONLAR VE TEK KALE OYUN SONU
Okuyucu şimdiye kadar iki kale ve piyonlar oyun sonunun
çok zor olduğunu herhalde anlamıştır. Aynı şey tek kale
ve piyonlar oyun sonu için de doğrudur. Pratik oyunda iki
kale ve piyonlar oyun sonuna çok rastlanmaz. Fakat tek kale
ve piyonlar oyun sonu satrançta en fazla rastlanan oyun sonudur.
Bu kadar sık rastlanmasına rağmen bunda usta olan ancak birkaç
kişidir. Bu oyun sonları çoğunlukla çok zor olup basit
görünmelere rağmen son derece karışıktır. 1909-1910 Manhattan
Satranç Kulübü Birinciliğinde, Marshall ve Rosenthal arasında
oynanmış olan bir oyunu aşağıda örnek olarak veriyoruz.
Örnek 59. -
Marshall bu durumda Kc7+ oynayarak kazanabilirdi. Fakat f6
oynadı ve siyaha beraberliği sağlamak imkanını verdi. Şans
eseri, siyah, beraberlik hamlesini görmeyerek fena oynadı ve
oyunu kaybetti. Eğer siyah durumu kavramış olsa idi Kd6
oynayarak beraberliği sağlayabilirdi!
1. f6 Kd6!
Şimdi beyazın iki devam yolu vardır: (a) f7 ya da (b)
Kc7+.
(a) 2. f7 Kd8! 3. Kh5+ Şc4.
Sonunda beyaz, siyahın piyonu için kaleyi feda etmek zorunda kalır.
(b) 2. Kc7+ Şd4! 3. f7 Kg6+
Çok önemli bir hamledir. 3. ...Kf6 4. Ke7 kazanır.
4. Şf1 Kf6 5. Kb7 Şc3.
Sonunda beyaz, kaleyi feda etmek zorunda kalır ya da
devamlı şah diyerek oyunu berabere yapar.
Hepsi bu kadar olsaydı bu oyun sonunun fazla değeri olmazdı.
Fakat diğer ilginç imkanlar da vardır. Şimdi, örneğin,
varsayalım ki:
1. f6 Kd6 2. f7 hamlesinden sonra siyah tek beraberlik
hamlesinin Kd8 olduğunu görmemiş olsun, o zaman aşağı-
daki durumu elde ederdik:
Şimdi oynanabilecek iki hamle daha vardır:
(a) Kg6+ ya da (b) Kf6. Bunları ayrı ayrı inceleyelim:
(a) 1. ...Kg6+ 2. Şf3 Kf6 3. Şe3 Ke6+.
b3, Kh5+ hamlesi ile beyaz kazanır; çünkü şah geri giderse,
Kh6, ileri giderse Kh4+ ve sonra Kf4.
4. Şd3 Kf6.
Eğer Kd6+, Şe4 ve kazanır.
5. Kh5+ Şah oynar 6. Kh6 kazanır.
(b) 1. ...Kf6 2. Kg7! Şc4
b3, Kg3 ile beyaz, ya piyonu alır, ya da kf3 oynayarak
sonunda oyunu kazanır.
3. h4 b3 4. Kg4 Şah oynar 5. Kg3.
Beyaz duruma göre ya piyonu alarak ya da kf3 oynayarak kazanır.
Şimdi tekrar bir önceki diyagramdaki duruma dönelim
ve varsayalım ki 1. f6 Kd6 2. Kc5+ hamlelerinden sonra siyah,
Şd4 hamlesinin beraberliğe götüren tek hamle olduğunu
farkedemiyerek bunun yerine Şb6 oynamış olsun; bu hamleden
sonra aşağıdaki durumu elde ederiz:
Şimdi en iyi devam yolu şudur:
1. f7 kg6+ (en iyisi) 2. Şf1 Kf6 3. Ke7! Şc5 (en iyisi)
Beyaz Ke6+ ile tehdit etmiştir.
4. Şe2 b3.
En iyi hamle budur. Şc4, beyaz h4 ya da Şe3 hamleleri
ile kazanır. Bunlardan sonuncusu daha kolaydır.
5. Ke3 b2 (en iyisi) 6. Kb3 Kxf7 7. Kxb2 Kh7 8. Kd2 Kxh2
9. şe3.
Elde ettiğimiz durum beyazlar tarafından kazanılmıştır;
çünkü rakip şah ve piyon arasında iki sütun mevcuttur, siyah
şah piyondan kale vasıtası ile ayrılmaktadır ve siyah kale dikey
sütundan şah demeye başlamadan önce piyon dördüncü
yatık sıraya sürülebilir. Bu son şart çok önemlidir; eğer siyah
kale h1 karesinde olsa idi o zaman devamlı şah diyerek veya
zamanında Kf1 oynayarak piyonun ilerlemesine engel
olabilirdi.
Durumun beyaz için neden kazanılmış olduğunu anlattıktan sonra,
doğru devam yolunu bulmaya okuyucularımıza bırakıyoruz.
Basit gibi görünen bir oyun sonunda birçok karışık ve
zor durumlar elde ettik. Bu da okuyucuya her türlü oyun sonlarının,
özellikle kale ve piyon oyun sonlarının iyice öğrenilmesi
gerektiğini gösterir.
29- ZOR BİR OYUN SONU: İKİ KALE VE PİYONLAR
Açılışlar gibi oyun sonlarını da öğrenmenin en iyi yolunun
ustaların oyunlarını incelemek olduğu kanaatindeyiz.
Bundan dolayı iki kale ve piyonlar oyun sonuna ait iki örnek
daha veriyoruz. Bu oyun sonuna daha önce de söylendiği gibi
çok sık rastgelinmez. Fakat yazar bu oyun sonlarını genellikle
olduğundan daha çok oynamıştır. Bunu daha önce verilenlere
(Örnek 56 ve 57) karşılaştırmak ve dikkatle incelemek
suretiyle okuyucu, şüphesiz, bu gibi durumlarda takip edilmesi
gereken yolu öğrenebilir. Bütün bu gibi oyun sonlarında
takip edilecek yollar birbirine benzer.
Örnek 60. -1910 New York Eyalet Birinciliği, Capablanca-Kreymborg
oyunundan:
Hamle siyahtadır. Bu gibi durumlarda oyunu berabere
bırakmanın kolay olduğunu düşünerek (siyahın amacı sadece
beraberliği sağlamaktı) bir bekleme politikası takip etmeğe
başladı. Böyle bir oyun şekli çok defa yenilgiye neden olduğundan
iyi değildir. Bu gibi durumlarda en iyi savunma girişimi ele
alıp rakibi savunmaya zorlamaktır.
1. ...Kae8.
Bu ilk hamle yanlış olup, hiç bir şey sağlamaz. Siyahın
a5 oynaması gerekti ve sonra da beyaz b3 oynamadığı takdirde
a4 oynayarak vezir kanadını bağlamalı idi. Ancak bundan
sonra kaleleri ile ne gibi gösteriler yapıp beyaz kaleleri meşgul
edeceğini düşünebilirdi.
2. Kd4.
Bu hamle sadece siyahın f4 oynamasına engel olmakla
kalmıyor, aynı zamanda b3 hamlesi ile tehdit ediyor ki siyah
cxb3 oynadıktan sonra tek veya, çift kale ile a7 piyonuna hücum
edecektir.
2. ...Kf6.
Belki de Kg6 ve sonra da Kg2 hamleleri ile şah kanadında
girişime içindir.
3. b3 cxb3+ 4. axb3 Şf7 5. Şd3.
Siyahı Ke7 hamlesi ile savunmaya zorlamak için şimdi
Ka1 oynanmalı idi. Fakat beyaz, planını hemen açığa vurarak
siyahın durumunun fenalığını anlamasını istemiyor. Bundan
dolayı vezir kanadındaki piyonlara hücum edecekmiş gibi
görünerek bu hamleyi yapıyor.
5. ..Ke7 6. Ka1 Şe6.
Bu bir hatadır ve siyah, tehlikenin farkında değildir. Burada
g5 oynayarak Kh6 tehdidini yapması ve beyaz h2 piyonuna yapacağı
bir karşı hücum ile vezir kanadı piyonlarına karşı gelişmekte
olan taarruzu durdurması gerekir.
7. Ka6 Kc7.
Siyahlar Şd6 oynayamazdı, çünkü c4 hamlesi en azından
bir piyon kazanır. Hiç bir işe yaramadıktan başka durumu
daha ümitsiz bir hale sokan Şe6 hamlesinin fenalığını görüyoruz.
8. Kda4 g5.
Şimdi bu hamle mecburidir. Fakat biraz geç kalmıştır. 8.
...Kff7 oynayamazdı, çünkü f4 hamlesinden sonra siyahın oyunu
tamamen kötürüm bir hale gelir. Siyah artık tehlikeyi anlamıştır
ve şah kanadında karşı harekete geçerek oyunu kurtarmağa
çalışmaktadır. Fakat bunu daha önce yapmak gerekti.
Beyaz Kxa7 ve sonra da Kh6 ile siyahlar piyonu üstün bir duruma
geri alır.
9. h4! g4.
Siyah yine h5 oynayamaz, çünkü f4 den sonra oyun oynasa idi,
10. Kxh4 hamlesinden sonra durumu zorlaşırdı, çünkü şah ile geri
gidemiyeceği gibi kaleler ile de pek bir şey yapamazdı. O zaman,
10. h6 oynamak zorunda kalacağından, beyaz buna 11. b4 ile cevap
vererek sonra da b5 ile bir piyon kazanmak tehdidini yapabilirdi,
ya da bu yeterli değilse Şd4 oynayarak beyaz şahı c5 ya da e5
karesine yerleştirebilirdi.
10. ...gxf3+
10. Şe2.
Siyah şimdi pek fena bir durumdadır. Eğer 9 ...gxh4 nu
bağlanır. Siyah h7 piyonunun ilerlemesi beyaz h4 piyonunu
emniyete sokar ve sonunda f6 karesindeki kale f7 karesine
giderek a7 piyonunu korumak zorunda kalır. Bu da a7 piyonu
yüzünden şahın d7 karesine gidememesi ile sonuçlanır ve siyah
piyonların hiç birisi ilerliyemez. Diğer taraftan beyaz b4
oynayarak b5 ile bir piyon kazanma tehdidi yapabilir. Ya da
önce Şd4 ve sonra da daha iyisi yoksa, zamanı gelince b5 oynar.
Bu sırada siyah için kaleleri oynayarak bekleme hamleleri
yapmaktan başka yapacak bir şey kalmaz. Bu sıkıştırma sistemini
örnek 57 ile karşılaştırırsanız aradaki benzerlıği görürsünüz.
11. Şxf3 Kff7 12. Şe2.
Her halde yanlış. Hemen b4 oynamak en doğrusu idi.
Yapılan hamle siyaha beraberlik imkanını vermektedir.
12. ...Şd6 13. b4 Kb7.
Eğer beyaz 12. b4 oynasa idi bu hamleye imkan kalmazdı,
çünkü beyaz, siyahın Şd6 hamlesine hemen b5 ile cevap
verebilirdi.
14. h5.
İyi değil. f4 hamlesi kazancı zorlayan en iyi hamle idi,
o zaman 14. ...Kg7 l5. h5 Kg2+ l6. Şd3 Kh2 17. Kxa7 Kxa7
18. Kxa7 Kxh5 19. Ka6 beyazın kazanma şansı iyidir.
14. ...h6.
Siyah son fırsatı kaçırıyor. f4 hamlesi beraberliği sağlardı.
Çünkü, 15. exf4 Kbe7+! 16. Şf1 Kxf4 17. Kxa7 Ke3!
15. f4 Kg7 16. Şd3 Kge7 17. Ka1 Kg7 18. Şd4 Kg2 19.
K+a2 Kbg7.
Kgg7 hamlesi ile daha iyi bir savunma yapılabilir; fakat
siyah artık ne yapsa oyunu kaybetmiştir. (Bunun incelenmesini
okuyucuya bırakıyorum.)
20. Şd3! Kxa2 21. Kxa2 Ke7.
Artık hiç bir şey fayda vermez. 21. ...Kg1 22. Ka6 Kd1+
23. Şc2 Kh1 24. b5 Kxh5 25. Kxc6+ Şd7 26. Ka6 ve Beyaz
kolayca kazanır.
22. Kg2 Ke6 23. Kg7 Ke7 24. Kg8 c5.
Siyahlar ümitsizdir. Artık piyonları savunmaya imkan kalmadığını
görüyor.
25. Kg6+ Ke6 26. bxc5+ Şd7 27. Kg7+ Şc6 28. Kxa7
Şxc5 29. Kf7 terk.
Örnek 61. -Capablanca-Janowski oyunundan alınmıştır. New York
Ulusal Turnuvası 1913.
Siyahın oyunundaki zayıflık c7 ve c6 piyonlarının duble
olmasıdır. Bu piyonların ilerlemesine imkan yoktur, çünkü siyah b6
oynarsa beyaz derhal b4 ile cevap verecektir. Beyazın
planları buna dayanmaktadır. Siyahın vezir kanadı piyonlarının
ilerlemesine engel olduktan sonra şahını e3 karesine getirecektir.
Zamanı gelince de d4, e5 ve g5 oynayarak piyonları değişecek ve
şah kanadında bir geçer piyon elde edecektir. Bu planın oyun
esnasında tatbik edildiğini ve beyazın kazanma şansını bu yolla
elde ettiğini göreceğiz. Oyun beyazın şah kanadında kazancı
sağlayan bir geçer piyon elde etmesi esası üzerine cereyan etmiştir.
1. g4.
Zamanı gelince g5 oynamağa hazırlıktır.
1. ...b6
Siyahlar c5 oynamak istiyor. Beyaz ise buna engel oluyor
2. b4! Şb7.
Siyah şah, tehlikenin belirdiği şah kanadına gitmeli idi.
3. Şf2 b5
Bu hamleden maksat Şb6, a5 ve sonra axb4 oynayarak
kale için bir hat açmak ve beyazın şah kanadındaki ilerlemesini
vezir kanadında karşı bir hareketle önlemeye çalışmaktır. Fakat
beyaz buna de engel oluyor:
4. a4! Kd4
Eğer siyah bxa4 oynasa idi, bütün vezir kanadındaki piyonları
birbirinden ayrılmış olacaktı ve beyaz kaybedilen piyonu kalelerden
herhangi birisi a sütununa girerek geri alabilirdi.
5. Kb1 Ke5
Siyah yine c5 oynamak istiyor, fakat kolayca görülüyor
ki beyaz buna engel olabilir ve yapılan hamle tehlikeli bir zaman
kaybından başka bir şey değildir. Siyahlar şahı derhal
öbür kanada götürmeli idi.
6. Şe3 Kd7 7. a5.
Beyazın stratejik planının ilk kısmı yapılmıştır. Bütün pratik
amaçlar için siyahın vezir kanadındaki piyonları bağlanmıştır.
7. ...Ke6.
Eğer Kxf5, gxf5 ile beyaz çok kuvvetli bir merkez elde
eder. Fakat belki de siyah için bu en iyi savunma idi.
8. Kbf1 Kde7 9. g5 fxg5 10. Kxg5.
Beyazın stratejik planının ikinci kısmı da sona ermiştir.
Elde edilen üstünlüğün, oyunu kazanmağa yeterli olup olmadığına
bakalım:
Beyazın geçer bir piyonu olduktan başka şahı da tahtanın
merkezinde hakim bir durumdadır; piyonların ileri hareketini
destekliyebileceği gibi icabında c5, karesine de gidebilir
veyahutta tehlike anında şah kanadını takviye edebilir. Bundan
başka beyaz kalelerden biri açık sütuna hakimdir. Bütün bunlarla
beyazın durumu üstün olup kazanma şansı çok iyidir.
10. ...Kh6 11. Kg3 Kbe6.
d4 hamlesine engel olmak için. Bundan başka piyonların
hareketine engel olacağından kaleyi kendi piyonların önünde
bulundurmak istemiyor.
12. h4 g6 13. Kg5 h6.
Beyazlar h5 tehdidini yapıyor. Siyah, sonuçta bu piyonu
almak zorunda kalacağından, beyazlar kalelerini çiftleyerek
izole piyonu kazanabilir. Yapılan hamlenin sadece beyaza faydası
vardır, bundan dolayı siyahın yapacağı en iyi şey bir bekleme
hamlesi idi. Ke5 hamlesi de faydalı değildir, çünkü beyaz Kf8,
Ke1 ve Kgxe5 şeklinde devam ederdi ki, siyah hangi kaleyi alırsa
alsın beyaz rahat bir oyun elde eder. (Okuyucu bu devam yollarını
dikkatle incelemelidir.)
14. Kg4 Kg7 15. d4 Şc8 16. Kf8+ Şb7.
Şd7 hamlesi de pek yardım etmezdi, fakat siyah şahını
daha önce bu amaç için oynandığından planına bağlı kalıp
bu hamleyi yapmalı idi.
17. e5 g5 18. Şe4 Kee7 19. hxg5 hxg5 20. Kf5 Şc8 21.
Kgxg5 Kh7 22. Kh5 Şd7 23. Kxh7 Kxh7 24. Kf8 Kh4+ 25.
Şd3 Kh3+ 26. Şd2 c5 27. bxc5 Ka3 28. d5 terk.
Bütün bu oyun sonlarındaki kazanma metodu, rakibin
kalelerini bir veya daha fazla piyonu korumağa zorlayarak kendi
kalelerini serbestçe hareketini sağlamaktan ibarettir. Bu genel
bir kural olup, oyunun herhangi bir kısmına uygulanabilir.
Kuralın genel ifadesi şudur: Karşı tarafı tehdit ederek serbestçe
manevra yapabilmek.
Çok önemli olan bir nokta daha vardır; kazanan tarafın
eldeki mevcut imkanlarla yapabileceği genel bir stratejik planı
mevcuttur. Buna karşılık kaybeden tarafın hiç bir planı mevcut
olmayıp durumun gerektirdiğine göre hareket etmiştir.
Kaydol:
Kayıtlar (Atom)